Ulaştırma terminolojisinde darboğaz, trafik akışını engelleyen dar bir yol bölümü veya kavşağa verilen addır.
By Smurrayinchester - Own work, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=2026289
Çok modlu taşımacılık (ÇMT), Birleşmiş Milletler Uluslararası Çok Modlu Taşımacılık Konvansiyonu'na göre bir ülkeden yüklenen malların, diğer ülkeden başka bir taşıma yöntemi ile taşınıp alıcısına teslim edilmesi olarak tanımlanmıştır. Kısaca, ÇMT'yi en az iki farklı taşıma yöntemi ile malların uluslararası olarak taşınması olarak tanımlarken taşınan bu yüklerin mod değişikliği yapılırken bulunduğu kaplardan (Konteynır) başka kaplara aktarıldığını bilinmesi de önemlidir.
Modlar Arası Taşımacılık (MAT), taşıma konteynırı değiştirilmeden
en az iki farklı taşımacılık modu kullanılarak yapılan taşıma şekline verilen
addır.
Bu iki kavram birbirlerine oldukça yakın kavramlar
oldukları için çoğu zaman kullanım hataları yaşanabilmektedir. Bu yüzden, iki
kavram arasındaki bazı temel farkları bilmek gerekmektedir.
Aslında her iki kavramın birbirleri yerine kullanılmasında çoğu kez bir sakınca yoktur ancak kavramların hem yasal kullanımları (hizmet sözleşmeleri, mevzuattaki yerleri vs.) hem de pratikteki kullanımları açısından bazı temel farklılıklar içermektedir. Çoğu zaman “çok modlu taşımacılık (ÇMT)” kavramı “modlar arası taşımacılık (MAT)” kavramını kapsamaktadır çok modlu taşımacılıkta 4 ulaşım modu da (karayolu-demiryolu-denizyolu-havayolu) söz konusudur. Diğer taraftan, MAT’ta hava yolu taşımacılığı yoktur. Aşağıda bu iki kavram arasındaki en temel farkları inceleyebilirsiniz.
- Bu iki taşımacılık
sistemini birbirinden ayıran başlıca unsur, yüklerin bir kaptan diğerine aktarılıp aktarılmamasıdır.
- Çok Modlu Taşımacılıkta yükün çıkış noktasından varış noktasına
kadar geçen süredeki tüm lojistik süreçten ve operasyondan tek bir taşıyıcı firma sorumludur. Modlar Arası Taşımacılık modelinde ise operasyon sürecine birden fazla taşıyıcı firma dâhil olur.
- Çok Modlu Taşımacılıkta yükler, bulundukları taşıma kaplarından başka taşıma kaplarına aktarılarak (dökme
yük / yüklerin elleçlenmesi) lojistik servis değişikliği sağlanır. Modlar Arası Taşımacılıkta ise yüklerin
taşıma kaplarında herhangi bir değişiklik olmaz ve yük mevcut kabı ile birlikte (taşıma kaplarının elleçlendiği) başka
bir lojistik servise aktarılır.
- Çok Modlu Taşımacılıkta ihtiyaca göre tüm lojistik servis türlerinin kombinasyonu söz konusu olabilir. Modlar Arası Taşımacılık ise genellikle demiryolu, denizyolu ve karayolu servisleri kullanılmaktadır.
- Modlar Arası Taşımacılık türü
karayolu ile başlar.
Ro-Ro İngilizcede “roll on – roll off” kelimelerinin kısaltılmışı olarak kullanılırken Ro-Ro taşımacılığı kelime anlamı olarak tekerlekli araçların taşınması anlamına gelmektedir. Uzun mesafelere sevk edilmesi gereken kara taşıtlarının (yürür aksamlı motorlu taşıtlar), denizyolu ile taşınması Ro-Ro türü gemiler ile sağlanmaktadır.
Ro-Ro
gemilerinde taşınacak araçların gemiye yüklenmesi ve varış noktasında gemiden
indirilmesi Ro-Ro limanlarında gerçekleşmektedir. Bu nedenle sıradan limanlar
yerine bu gemilerin durakları Ro-Ro limanları olarak seçilmektedir.
Diğer
taşımacılık modlarının ekonomik olmadığı ve özellikle karayolu ile yapılan araç
geçişinin olmadığı ya da çok zor olduğu noktalarda bu taşımacılık türü tercih
edilmektedir. Güzergâh üzerindeki ülkelerden yapılan transit geçişlerde ülke
gümrüklerinde yaşanan sıkıntılar (bekleme süreleri, trafik sıkışıklığı, belge
uyumsuzluğu vs.) sebebiyle tekerlekli
taşıt transferinde denizyolunun tercih edilerek Ro-Ro taşımacılığı ile
taşınması bu riskleri elimine etmektedir.
Bu
noktada, Ro-Ro taşımacılığı faydalarından ve yüklenici firmalara sunduğu
avantajlardan söz etmek gerekir;
- Ro-Ro
gemilerinde taşınan araçların tıpkı Ro-La taşımacılığında olduğu gibi hedefine
ulaşıncaya kadar durmaksızın ilerlemesi ile mal güvenliği arttırılmış olunur. Hatta, Ro-La taşımacılığına göre çok daha güvenilir
bir alternatif olarak bakılabilirken "Intermodal" şekilde Ro-La taşımacılığı ile de kombine edilebilimektedir.
- Ro-Ro gemilerinde taşınan araçların dış etkenlere bağlı olarak zarar görme olasılıkları oldukça düşüktür. Ancak diğer yöntemlerle taşınan araçlarda herhangi bir sarsılma ya da benzeri durumda çizilme ihtimali oldukça yüksektir.
- Ro-Ro
gemilerine araç yükleme işlemleri diğer yöntemlere göre çok daha kısa
sürmektedir. Ro-Ro taşımacılığı avantajları genel olarak işletmelerin zaman tasarrufuna yöneliktir.
Karayolu taşımacılığı ile başlayan yüklerin (Tır-Kamyon) daha sonra vagonlara bindirilerek uzun mesafeleri refakatli veya refakatsiz bir şekilde daha uygun maliyetle demiryolu ile taşınmaları ardından tekrar karayolu yola devam etmeleri ile biten kombine taşımacılık yöntemidir. Almanca “Rollende Landstrasse”nin kısaltılmışıdır. Türkçe'de "Yuvarlanan/Yürüyen Yol" anlamına karşılık gelir. Bu tabir, giden trendeki vagonun üzerinde duran lastikli araçların tek bir sıra halinde tıpkı bir bant üzerinde yürüyormuş gibi gözükmesinden dolayı kullanılır.
RO-LA taşımacılığı, tren yolu hatlarının yaygın olduğu ve özellikle transit geçiş yapılan coğrafyalarda daha çok kullanılır. Avrupa Karakıtasında oldukça yaygın şekilde kullanılmaktadır. Ancak trenler ile taşınan yüklerin sadece konteynır veya mal olmadığı aynı zamanda araç olduğu düşünüldüğünde bu taşımacılık modunun tercih edilmesinin nedeninin hedefine ulaşan yüklerin bir süre daha kısa mesafede taşınacak olduğu anlaşılabilir. Bu taşıma modu, taşınan yükün cinsinden (kamyon-tır) dolayı yer yer maliyetli olabilmekle birlikte düzenli trafik akışının olduğu bazı rotalarda avantaj sağlamaktadır.
Avantajları nelerdir?
* Bu taşımacılık türünde azalan yakıt tüketimi, geçiş ücreti muafiyeti ile verimlilik artışı sağlanırken maliyetten tasarruf edilmiş olunur.
* Trafik sıkışıklığını ve çalışılmayan gün (day off) kısıtlamasını kaldırarak zamandan da tasarruf sağlanır. ROLA yolculuğu yasal dinlenme süresi olarak kabul edilir.
* Trenlerin hedefine ulaşıncaya kadar durmaksızın ilerlemesi ile mal güvenliği arttırılmış olunur.
* Ulaşım modu olarak demiryolu kullanılmasından ötürü çevreyle dost bir taşımacılık türüdür.
Video için tıklayınız.